Ընդհանրապես, <<ատոմ>> հասկացողությունը որպես մատերիայի ամենափոքր մաս օգտագործվել է հին հնդկական և հին փիլիսոփաների մոտ։ 17-18 դարերում քիմիկոսները կարողացան հաստատել այս գաղափարը ՝ ցույց տալով, որ որոշ նյութեր չեն կարող տարրական տարրերի հետագա բաժանմանը ենթակա լինել ՝ օգտագործելով քիմիական մեթոդներ: Սակայն 19-րդ դարի վերջին և 20-րդ դարի սկզբին ֆիզիկոսները հայտարարեցին, որ հայտնաբերել են ենթատոմիական մասնիկները և ատոմի կոմպոզիցիոն կառուցվածքը, և պարզ է, որ այն մասնիկը, որը անվանվել է ատոմ, իրականում անբաժանելի չէ:
1860 թվականին պատմության մեջ առաջին համաշխարհային քիմիկոսների հավաքն եղավ։ Այն անցկացվում էր սեպտեմբերի 3-ից 5-ը, Գերմանիայի Կարլսրուե քաղաքում։
Դեռ ապրիլի 5-ին քիմիկոսներ Ֆրիդրիխ Կեկուլեն, Շարլ Վյուրցը և Կարլ Վերցինը առաջարկել էին այս հավաքը անցկացնել։ Հենց նրանք էլ այն կազմակերպեցին։ Գլխավոր քննարկվող հարցը <<մոլեկուլ>> և <<ատոմ>> հասկացողություններն էին։
Հավաքին մասնակցեցին 127 քիմիկոս։ Նրանք բաժանվեցին երկու խմբի։
Մի խումբը ամբողջությամբ ժխտում էր ատոմների իմացությունը։
Սակայն Քիմիկոս Ստանիսլաո Կաննիցցարոն բրոշյուրներ էր պատրաստել և բաժանել բոլոր մասնակիցներին։ Բրոշյուրների մեջ նա մանրամասն նկարագրել էր <<ատոմ>> և <<մոլեկուլ>> հասկացողությունները Ավոգարդոի օրենքով։ Երբ նա ներկայացնում էր իր բրոշյուրան, նա նշեց, որ եթե քիմիան վերադառնա Բերցելիուսի օրենքներին, ապա այն երբեք չի զարգանա։
Այսպես էլ ընդունվեց, որ մոլեկուլը նյութի ամենափոքր քանակությունն է, իսկ ատոմը մոլեկուլներում պարունակվող տարրի փոքրագույն քանակն է:
О.Туманян родился 19 февраля 1896 года в Лорийском селении Дсех. Ованесу пришлось отдалиться от этого райского сада, чтобы отправиться на учебу: сначала в Степанаван, километрах в сорока от родного села, а затем в Тбилиси. Страстно увлекшись чтением, одаренный самоучка погружается в мир армянской и иностранной культуры. Запоем читает поэтов: русских (Лермонтова и Пушкина), немцев (Гёте), англичан (Байрона, Мильтона и Шекспира), американцев (Лонгфелло) и многочисленных прочих, коих переводит и «арменизирует». Проникается как западным, так и восточным фольклором. В ереванском Доме-музее Туманяна, где сегодня хранятся его библиотека и часть рукописей, можно оценить диапазон его чтения и частично ознакомиться с документальными источниками, использование которых поэт считал необходимым для написания собственных прозаических и поэтических произведений.
Прочтайте ,обсудите
сказка О.Туманяна <<Умный и дурак>>
Жили два брата — один умный, другой дурак. Умный заставляет дурака работать, измывается над ним. Столько измывается, что дураку становится невтерпеж, и однажды он не выдерживает: так, мол, и так, не хочу я, братец, с тобой жить, отделяюсь. Давай мою долю, и станем жить поврозь. — Добро, — говорит умный. — Я задам скоту корм, а ты сгоняй его напоследок на водопой и приведи обратно. Которая скотина зайдет в хлев, та будет моя, которая не зайдет — твоя. А на дворе зима. Дурак соглашается. Гонит коров на водопой, приводит обратно. День студеный, зимний, озябшая скотина, едва добравшись до дверей хлева, норовит поскорее очутиться в тепле. Снаружи остается один только чесоточный бычок — трется о бревна, унимает зуд. Он-то и достается дураку. Накидывает дурак на шею бычку веревку и ведет его продавать. — Эй, бычок, шевелись! Эй! — покрикивает. Проходит мимо развалин заброшенного дома. Дурак знай покрикивает: «Эй, бычок, пошевеливайся! Эй!» А развалины вторят эхом — Эй!.. Дурак останавливается. — Со мной, что ли, говоришь? Да? Развалины отзываются: — Да… — Бычка купишь? Обойдется не накладно? — Ладно… — Сколько даешь? А? Крикни опять… — Пять… — Сейчас даешь их мне? — Не… — Тогда завтра приду. Где хочешь найди! — Иди… Дурак решает, что дело улажено, привязывает бычка у развалин и посвистывая возвращается домой. Назавтра подымается ни свет, ни заря и поспешает за деньгами. А бычка — бывает же такое! — ночью волки сожрали. Приходит дурак, глядь — возле развалин там и сям валяются кости. — Так, — говорит. — зарезал и съел. Только и остались кости и рога. — Ага… — Жирный был вполне? — Не… Дураку становится не по себе — вдруг ему не отдадут обещанных денег. — Меня, — говорит, — это не касается. Я продал, ты купил, и дело с концом. Выкладывай мои денежки, пять золотых. Отдашь, не согрешишь? — Шиш… Услыхав это, дурак свирепеет, хватает в руки палку и ну лупить по ветхим стенам. Раз бьет, другой раз, третий — и вышибает из кладки несколько камней. И надо же такому случиться, давным-давно в этой стене был припрятан клад. Камни вылетели, и золото так и посыпалось к ногам дурака. — То-то же, — говорит дурак. — Только здесь чересчур много. Ты мне должен пять золотых, остальные деньги твои. Мне чужого не надо. Берет и идет домой. — Ну что, продал бычка? — смеется умный брат. — Продал. — Кому? — Развалинам. — А деньги-то они дали? — Конечно, дали. Сперва хотели меня надуть, но я всыпал им хорошенько палкой, они и выложили все, что у них есть. Я взял свои пять золотых и ушел, а остальное так и валяется до сих пор. И показывает брату золотой. — Где эти развалины? — спрашивает умный, а глаза у него так и блестят. — Ни за что не скажу. Ты ведь ненасытный, столько наберешь да на меня нагрузишь, что хребет переломится. Умный клянется: я, мол, сам все понесу, только покажи. — Дай, — говорит, — мне все, что у тебя есть, и покажи, где остальное лежит. Ты ведь голый, ходишь в отрепьях, я тебе новую одежду куплю. Как слышит дурак про новую одежду, отдает брату свои пять золотых и отводит его к развалинам заброшенного дома. Подбирает умный золото, уносит домой, становится богачом, а новой одежды брату так и не покупает. Напоминает ему дурак о ней, напоминает, а как видит, что все без толку, идет жаловаться к судье. — Господин судья, — говорит- — Был у меня бычок. Продал я его развалинам… — Довольно, довольно, — прерывает его судья. — И откуда он только взялся, этот дурак? Бычка, видите ли, развалинам продал!.. И выпроваживает дурака. Тот идет жаловаться к другим, и все над ним потешаются. Сказывают, доныне ходит бедолага дурак в отрепьях, жалуется каждому встречному, но никто ему не верит, все над ним потешаются, а умный брат — заодно со всеми.
Переведите четверостишия на русский язык
******
Ծով է իմ վիշտն, անափ ու խոր, Լիքն ակունքով հազարավոր. Իմ զայրույթը լիքն է սիրով, Իմ գիշերը` լիքն աստղերով։
Моя печаль подобна морю, без берега и глубок, Полон тысячу источником. Мой гнев полна любви, Моя ночь полна звёздами.
********
Կյանքից հարբած անցավոր, Ահա դարձյալ անցավ օր, Դու վազում ես դեպի մահ — Մահը բռնում հանցավոր։
Пьяным жизнью преходящий вот и очередной день Ты бежишь к смертью
*****
Հին աշխարհքը ամեն օր Հազար մարդ է մտնում նոր, Հազար տարվան փորձն ու գործ Ըսկսում է ամեն օր։
В старый мир входят люди каждый день, тысяча человек входят в новые Тысячелетние дела Мы начинаем каждый день.
*****
Ո՜վ իմանա` ո՛ւր ընկանք, Քանի՛ օրվա հյուր ընկանք, Սերն ու սիրտն էլ երբ չկա` Կրա՜կ ընկանք, զո՜ւր ընկանք։
*****
Ինչքա՜ն ցավ եմ տեսել ես, Նենգ ու դավ եմ տեսել ես, Տարել, ներել ու սիրել,- Վատը` լավ եմ տեսել ես։
Հայտանիշները, որոնք մենք դիտարկեցինք տեսության առաջին մասում, և հատկությունները, որոնք դիտարկելու ենք հիմա, ապացուցվում են տարբեր եղանակներով:
Հայտանիշը որոշակի փաստ է, որի օգնությամբ մենք ապացուցում ենք մեզ հետաքրքրող առարկայի վերաբերյալ պնդումը:Եթե երկու ուղիղներ երրորդով հատելիս խաչադիր անկյունները հավասար են, ապա ուղիղները զուգահեռ են:
Հատկությունն այն է, երբ մենք վստահ ենք, որ առարկայի վերաբերյալ պնդումը ճիշտ է, մենք այն ձևակերպում ենք որպես դրա հատկություն:Եթե երկու ուղիղներ զուգահեռ են, ապա երրորդ ուղղով հատվելիս խաչադիր անկյունները հավասար են:
Աքսիոմն այնպիսի ճշմարտություն է, որը չի ապացուցվում: Յուրաքանչյուր գիտություն ունի իր աքսիոմները, որոնց վրա են հիմնվում բոլոր հետագա պնդումներն ու ապացույցները:
Զուգահեռ ուղիղների աքսիոմը. Տրված ուղղի վրա չգտնվող կետով անցնում է այդ ուղղին զուգահեռ միայն մեկ ուղիղ:Երբեմն այս աքսիոմն համարում են զուգահեռ ուղիղների հատկություն, սակայն այս աքսիոմի վրա են հիմնված շատ պնդումների ապացույցներ երկրաչափության մեջ:
Զուգահեռ ուղիղների այլ հատկություններ.
1. Եթե երկու ուղիղներ զուգահեռ են երրորդ ուղղին, ապա դրանք զուգահեռ են:
2. Եթե ուղիղը հատում է զուգահեռ ուղիղներից մեկը, ապա այն հատում է նաև երկրորդը:Ի տարբերություն աքսիոմի՝ այս հատկությունները պետք է ապացուցել:
Ապացուցենք 1-ին հատկությունը: Տրված են a և b զուգահեռ ուղիղները: Ապացուցենք, որ եթե c ուղիղը զուգահեռ է a ուղղին, ապա այն զուգահեռ է նաև b ուղղին:
Կատարենք հակասող ենթադրություն: Դիցուք, c ուղիղը զուգահեռ է ուղիղներից մեկին, օրինակ՝ a-ին և հատում է b ուղիղը որոշ K կետում:
Ստանում ենք հակասություն զուգահեռ ուղիղների աքսիոմին: Մենք ունենք իրավիճակ, երբ կետով անցնում են երկու հատվող ուղիղներ, որոնք զուգահեռ են միևնույն a ուղղին: Այդպիսի բան լինել չի կարող, ուրեմն b և c ուղիղները չեն կարող հատվել: Մենք ապացուցեցինք, որ եթե զուգահեռ ուղիղներից մեկը զուգահեռ է երրորդ ուղղին, ապա երկրորդը ևս զուգահեռ է դրան:
Եթե ուղիղը հատում է զուգահեռ ուղիղները, ապա՝
– խաչադիր անկյունները հավասար են,
– համապատասխան անկյունները հավասար են,
– միակողմանի անկյունների գումարը հավասար է 180°-ի:
Առաջադրանքներ՝
1․
Ընտրիր նկարին համապատասխան պնդումները:
Տրված ուղիղները`
չեն հատվում
զուգահեռ են
հատվում են
2․Եթե հարթության վրա երկու ուղիղներ զուգահեռ են, ապա այդ ուղիղները չեն հատվում:
ճիշտ է
սխալ է
3․c ուղիղը հատում է a և b զուգահեռ ուղիղները՝ a∥b: Նշիր այն պնդումները, որոնք ճիշտ են:
Միակողմանի անկյունների գումարը 360 աստիճան է:
Խաչադիր անկյունները հավասար են:
Համապատասխան անկյունները հավասար են:
Խաչադիր անկյունների գումարը 360 աստիճան է:
Համապատասխան անկյունների գումարը 360 աստիճան է:
Միակողմանի անկյունները հավասար չեն:
4․Ճիշտ է արդյո՞ք հետևյալ պնդումը`EI∥AB:
սխալ է
ճիշտ է
5․Հայտնի է, որ երկու զուգահեռ ուղիղներ հատվում են երրորդ ուղղի կողմից:
Եթե∢7=15°,ապա∢3=°-ի:
ապա∢3=15°-ի:
6․c ուղիղը հատում է a և b ուղիղները: Նշիր այնպիսի անկյուն, որը տրվածի հետ կազմի խաչադիր անկյունների զույգ:
∢5-ը և
6
1
3
4
7
8
2
7․Գտիր այնպիսի անկյուն, որը տրվածի հետ կազմի համապատասխան անկյունների զույգ: ∢8-ը և
3
6
1
4
7
2
5
8․c ուղիղը հատում է a և b զուգահեռ ուղիղները: Նշիր 4 անկյանը հավասար անկյունները:
8
1
5
3
7
6
2
9․Երկու զուգահեռ ուղիղները հատվում են երրորդ ուղղի կողմից:
Գտիր այն անկյունը, որի գումարը տրվածի հետ հավասար է 180 աստիճանի: ∢7-ը և
8
6
2
5
3
4
1
10․Գծիր ABC եռանկյունը և տար DE∥CA հատվածները: Հայտնի է, որ՝ D∈AB, E∈BC, ∢CBA=71°,∢EDB=42°
Հաշվիր ∢BCA=
11․Այս գծագրի վերաբերյալ հայտնի է հետևյալը՝ DB=BC, DB∥MC, ∡BCM=158° Գտիր ∡1 անկյան մեծությունը: ∡1=79°
Գայանե Կագանյան 